Davranışlar Birer Mesajdır
Bir çocuk ağladığında, bağırdığında ya da kurallara karşı geldiğinde aslında çoğu zaman “bir şeyleri” anlatmaya çalışır. Davranışlar, özellikle küçük çocuklarda, duyguların dışa vurulduğu en temel iletişim şeklidir. Ancak bazı durumlarda bu davranışlar süreklilik kazanır, yoğunlaşır ve çocuğun sosyal, akademik ya da aile yaşamını olumsuz etkiler. Bu noktada davranış bozukluğu kavramı devreye girer.
Davranış Bozukluğu Nedir?
Davranış bozukluğu, çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan, süreklilik gösteren ve çevresel uyumu bozan davranış örüntüleridir. Geçici öfke nöbetleri veya kısa süreli uyumsuzluklar bu kapsama girmez; davranışın yoğunluğu, süresi ve işlevselliğe etkisibelirleyici unsurlardır.
Normal Davranış ile Davranış Bozukluğu Arasındaki Fark
Birçok ebeveyn “Bu yaptıkları normal mi, yoksa bir sorun mu var?” diye düşünür.
• Normal davranışlar: Kısa süreli, yaşa özgü, genellikle çevresel değişikliklere tepki niteliğinde olur.
• Davranış bozuklukları: Uzun süre devam eder, çocuğun sosyal ilişkilerini, okul başarısını ve aile içi düzeni kalıcı şekilde bozar.
Davranış Bozukluklarının Temel Türleri
Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu (ODD)
Çocuklar sıklıkla otorite figürlerine (ebeveyn, öğretmen) karşı gelir, tartışır, kurallara uymayı reddeder. Bu durum geçici inatlaşmadan farklıdır; düzenli ve yoğun bir karşı gelme vardır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Dikkatini toplamada güçlük, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ön plandadır. Bu durum, çocuğun akademik başarısını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.
Davranış Bozukluğu
Toplumun temel kurallarını sürekli ihlal etme, yalan söyleme, eşyaya zarar verme veya fiziksel saldırganlık gibi ciddi davranış sorunları içerir. Erken yaşta başlarsa ilerleyen dönemlerde risk artar.
Anksiyete ve Travma Kaynaklı Davranış Problemleri
Travmatik deneyimler ya da yoğun kaygı, çocuklarda saldırganlık, içe kapanma veya regresyon (daha küçük yaş davranışlarına dönme) şeklinde ortaya çıkabilir.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Belirtileri
Duygusal Belirtiler
• Aşırı öfke patlamaları
• Nedensiz ağlama krizleri
• Duygularını ifade etmede güçlük
Sosyal Belirtiler
• Akran ilişkilerinde çatışma
• Oyunlara katılmaktan kaçınma ya da domine etme
• Kurallara uymama, sıklıkla kavga etme
Akademik Belirtiler
• Dikkat eksikliği nedeniyle başarının düşmesi
• Kurallı sınıf ortamına uyumda zorlanma
• Okuldan kaçma veya sürekli şikâyet alma
Fiziksel Belirtiler
• Uyku düzensizlikleri
• Saldırgan davranışlara eşlik eden somatik şikâyetler (karın ağrısı, baş ağrısı)
• Enerji patlamaları veya tam tersi aşırı yorgunluk
Davranış Bozukluklarının Nedenleri
Biyolojik Etkenler
Genetik yatkınlık, nörolojik farklılıklar veya hormonal dengesizlikler davranış bozukluklarının temelinde yer alabilir. DEHB gibi bazı durumlar doğrudan biyolojik kökenlidir.
Psikolojik Etkenler
Travmalar, kaygı bozuklukları, özgüven eksikliği veya duygusal ihmal, davranış problemlerine zemin hazırlar.
Ailevi ve Sosyal Etkenler
Tutarsız disiplin, aşırı sert veya ilgisiz ebeveyn tutumları, aile içi çatışmalar ya da sosyal çevre baskısı, davranışların şekillenmesinde büyük rol oynar.
Risk Faktörleri
• Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü
• Düşük sosyoekonomik koşullar
• Erken yaşta travmatik yaşantılar
• Tutarsız ebeveynlik stilleri
• Okul ortamında sosyal dışlanma
Ebeveynlerin Dikkat Etmesi Gereken Noktalar
Olumlu Ebeveynlik Stratejileri
• Net ve tutarlı kurallar koyun.
• Olumlu davranışları fark edin ve pekiştirin.
• Çocuğun duygularını anlamaya çalışın, onu dinleyin.
Tutarsız veya Aşırı Sert Disiplinin Etkileri
Bir gün izin verilen davranışın ertesi gün cezalandırılması çocukta kafa karışıklığı yaratır. Aşırı cezalandırıcı tutumlar ise çocuğun güven duygusunu zedeler ve isyankarlığı artırır.
Davranış Bozukluklarında Tanı Süreci
Tanı koymak tek bir gözlemle mümkün değildir. Uzmanlar, ebeveyn görüşmeleri, öğretmen geri bildirimleri, davranış ölçekleri ve klinik gözlemlerle kapsamlı bir değerlendirme yapar.
Tedavi ve Müdahale Yöntemleri
Terapi Yöntemleri
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Çocuğun düşünce-davranış döngüsünü değiştirmeyi hedefler.
• Oyun Terapisi: Küçük çocuklarda duygusal içeriği ortaya çıkarmak için etkilidir.
• Aile Terapisi: Tüm aile sistemini ele alır, ebeveynlik yaklaşımlarını güçlendirir.
İlaç Tedavisi Gerektiren Durumlar
DEHB veya ağır davranım bozukluklarında ilaç tedavisi destekleyici olarak uygulanabilir. Ancak bu karar yalnızca uzman hekim tarafından verilmelidir.
Okul Destek Programları
Okul ortamında bireysel eğitim planları (BEP), sınıf içi düzenlemeler ve rehberlik servisi desteğiyle çocuğun uyumu artırılabilir.
Davranış Bozukluklarını Önlemede Ailenin Rolü
• Güvenli ve öngörülebilir bir aile ortamı oluşturun.
• Çocuğun duygularını bastırmak yerine anlamaya çalışın.
• Birlikte kaliteli zaman geçirin.
• Olumlu rol model olun; çocuklar gördüklerini taklit eder.
Davranışın Ardındaki Çocuğu Görmek
Davranış bozuklukları, çoğu zaman yüzeyde görünen buzdağının yalnızca ucudur. Asıl mesele, çocuğun iç dünyasında olup biteni anlamak ve ona uygun şekilde yaklaşmaktır. Erken farkındalık, doğru ebeveyn tutumu ve profesyonel destekle çocuklar sağlıklı sosyal ve duygusal beceriler geliştirebilir. Unutmayın: çocuğunuzun davranışının ardında, anlaşılmayı bekleyen bir mesaj vardır.
Sıkça Sorulan Sorular
S1: Davranış bozukluğu geçici olabilir mi?
Evet, bazı davranışlar geçici gelişimsel aşamalardan kaynaklanır. Ancak uzun süreli ve yoğun davranışlar için uzman desteği gerekir.
S2: Her inatçı çocukta davranış bozukluğu var mıdır?
Hayır. İnatçılık gelişimin bir parçasıdır. Davranış bozukluğu, bu durumun kalıcı, yoğun ve işlev bozucu hale gelmesidir.
S3: Terapi süreci ne kadar sürer?
Çocuğun yaşına, sorunun türüne ve aile iş birliğine göre değişir. Bazı durumlarda birkaç ay, bazılarında daha uzun sürebilir.
S4: Okul ortamı tedavi sürecinde nasıl rol oynar?
Öğretmenler çocuğun davranış örüntülerini gözlemleyerek aile ve uzmanlara önemli bilgiler sağlar. Okulla iş birliği, sürecin başarısı için kritiktir.
S5: Ebeveyn olarak ilk adım ne olmalı?
Davranışları etiketlemek yerine anlamaya çalışın. Gerektiğinde çocuk psikoloğu veya çocuk psikiyatristine başvurun.
Şirin Çocuk Dil Konuşma ve Ergoterapi Merkezi
Psikoloji, Pedagoji, Dil ve Konuşma Terapisi ile Ergoterapi alanlarında; uzmanlık, deneyim ve bütüncül bir yaklaşımla hizmet sunuyoruz. Türkiye’de alanında “ilk merkez” statüsüne sahip olmanın sorumluluğu ve gururuyla, yarınlara değer katmak için buradayız.
Bilgi ve Randevu: 0212 537 61 60
